Engelliler Hangi İşlerde Çalıştırılabilir?

Son yıllarda gerek kamuda gerekse özel sektörde engelli olarak çalışan sayısı artmaya başladı. Buna bağlı olarak ise engellilerin hangi işlerde nasıl çalışabilecekleri merak konusu haline geldi. Hem engelliler açısından hem de işverenler açısından önemli olan soruları yanıtlamaya çalışacağım. Engelliler hangi işlerde çalıştırılabilir? Engelliler hangi işlerde çalıştırılamaz?

Engellilik Kavramı

En geniş anlamıyla engellilik, bedensel ve zihinsel eksikliklerin yanı sıra sosyal hayata katılımda yaşanan zorluktur. İnsanlık tarihi kadar eski olan bu olgu, özürlülük halinin, bireyin sosyal hayattaki rollerini yerine getirmesini engelleme durumudur.

Peki, 4857 Sayılı İş Kanununa Göre Engelli Kime Denir?

4857 sayılı İş Kanunu bir engelli tanımı yapmamış, ancak Kanunun 30 uncu maddesi kapsamınca çalıştırılacak işçilerin nitelikleri, hangi işlerde çalıştırılabilecekleri, bunların işyerlerinde genel hükümler dışında bağlı olacakları özel çalışma koşulları ile mesleğe yöneltilmeleri, mesleki yönden işverence nasıl işe alınacakları bir yönetmelikle düzenlenmiştir.

25.04.2009 tarihli ve 27210 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğin” 3 üncü maddesinde engelli; “doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal,
duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden tüm vücut fonksiyon kaybının en az % 40 olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenenler. ”şeklinde tanımlanmıştır.

Engellilik tanımı ve engellilik kavramı ile ilgili daha detaylı bilgi almak isterseniz daha önce kaleme aldığım Engellilik Tanımı, Engellilik Nedir? başlıklı içeriğimi okumanızı tavsiye ederim.

Engelli Çalışanların Hakları

Günümüzde engellilere ve engelli çalışanlara yönelik bir çok hak bulunmaktadır. Mevzuata göre %40 ve üzeri engelli sağlık raporu olanlar kanuni olarak engelli sayılmakta ve engellilere tanınmış olan tüm haklardan faydalanabilmektedirler.

Engelliler hangi işlerde çalışabilir? konusunu daha iyi anlayabilmeniz için Engelli Çalışanların Hakları Nelerdir? başlıklı içeriğimi okumanızı kesinlikle tavsiye ediyorum. Çünkü ikisi birbiri ile yakından ilişkili hatta neredeyse birbirinin devamı niteliğinde diyebilirim.

Engellilerin İstihdamı ve Çalışma Koşulları

Toplumsal yaşamda çalışma ve çalışma hayatına katılım koşulları hukuk kuralları ile belirlenmektedir. Engelliler gibi toplumsal yaşamın her alanında fırsat eşitsizliği yaşayan bireyler için hukukta özel düzenlemelerin yapılması zorunluluğu doğmaktadır. Bu düzenlemelerde ki esas amaç; çeşitli nedenlerle oluşan engellerin aşılması ve engelli bireylerin herkes ile eşit koşullarda çalışma hayatına katılabilmesi ve devam edebilmesini sağlamaktır.

Engellilerin istihdamı ve çalışma koşulları, başta Anayasamız olmak üzere 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu, 4857 Sayılı İş Kanunu ve 5378 Sayılı Engelliler Kanunu ile teminat altına almıştır.

Engelliler Hangi İşlerde Çalıştırılabilir?

Engelliler hangi işlerde çalıştırılabilir? sorusu engelli olarak çalışan veya engelli olarak çalışmak isteyen kişilerin en merak ettiği sorulardan birisi diyebilirim.

Yıllardır engelli olarak çalışan birisi olarak şunu ifade etmek istiyorum. Çok değişik durumlar ile karşılaştım. Ortapedik engelli kişilerin uzun kat çıkması ile baş başa bırakılması mı? dersiniz. Tekerlekli sandelyede olan bir kardeşimizi rampası olmayan yani hiç erişilebilir olmayan bir yere atamaları mı? dersiniz. Hiç görmeyen birini bir işyerine hizmetli olarak görevlendirilmesi mi? dersiniz.

Bu konuda çok fazla örnek sayabilirim. Peki, doğrusu nedir? dediğinizi duyar gibiyim. Elimden geldiğince en net bir şekilde açıklamaya çalışacağım.

Engellilerin hangi işlerde çalıştırılabileceği ile ilgili mevzuat incelemesi yaptığımda iki kanunun engelliler açısından önemli açıklamalar yaptığını fark ettim. Bu bilgilerin ise yeterli olacağını düşünüyorum. Hemen paylaşıyorum.

4857 sayılı iş kanununa göre engelliler hangi işlerde çalıştırılamaz. Açıkça belirtilmiş. Şu şekilde:

Engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu Madde 30: İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör iş yerlerinde yüzde üç engelli, kamu iş yerlerinde ise yüzde dört engelli ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi veya Askerlik Kanunu veya Yedek Subaylar ve Yedek Askeri Memurlar Kanunu kapsamına giren ve askerlik hizmetini yaparken Terörle Mücadele Kanununun 21. maddesinde sayılan terör olaylarının sebep ve tesiri sonucu malul sayılmayacak şekilde yaralananları meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.

Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.

Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür. İş yerinin işçisi iken engelli hâle gelenlere öncelik tanınır.

İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlarlar. Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamaz ve yukarıdaki hükümler uyarınca işyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz. Şeklinde ifadeler yer almaktadır.

Bu noktada 5378 sayılı engelliler kanunun ise engelliler hangi işlerde çalıştırılabilir ve nasıl çalıştırılmaları gerekiyor. İlgili kanun bunu çok güzel ve çok net bir şekilde açıklamış, işte kanununda yer alan açıklamalar şu şekilde:

Engellilere yönelik temel düzenlemelerden biri de, 07.07.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanundur. Bu Kanunun amacı; engellilerin temel hak ve özgürlüklerden faydalanmasını teşvik ve temin ederek ve doğuştan sahip oldukları onura saygıyı güçlendirerek toplumsal hayata diğer bireylerle eşit koşullarda tam ve etkin katılımlarının sağlanması ve engelliliği önleyici tedbirlerin alınması için gerekli düzenlemelerin yapılmasını sağlamaktır.

Söz konusu Kanunu’nun 14 üncü maddesinde, engellilerin istihdamına ilişkin olarak “İşe başvuru, alım, önerilen çalışma süreleri ve şartları ile istihdamın sürekliliği, kariyer gelişimi, sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları dâhil olmak üzere istihdama ilişkin hiçbir hususta engelliliğe dayalı ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz. Çalışan engellilerin aleyhinde sonuç doğuracak şekilde, engelliliğiyle ilgili olarak diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz. Çalışan veya iş başvurusunda bulunan engellilerin karşılaşabileceği engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerindeki önlemlerin alınması ve engellilerin çalıştığı iş yerlerinde makul düzenlemelerin, bu konuda görev, yetki ve sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşlar ile işverenler tarafından yapılması zorunludur.” ifadesi yer almaktadır.

Bu madde gereğince, ilgili kurum ve kuruluşların yanı sıra işverenlerin de işyerlerinde engellilerin karşılaştığı engellerin azaltılması ya da ortadan kaldırılması ile yükümlü olduğu dikkat çekilmektedir.

Engelliler Hangi İşlerde, Nasıl Çalıştırılmalıdır?

Engelliler hangi işlerde çalıştırılabilir? sorusuna şuana kadar cevap verdiğimi düşünüyorum. Bu noktadan sonra akıllara takılan tek bir soru kaldı. Diye düşünüyorum.

Peki, engellilerin hangi işte çalışacağını nasıl belirleyeceğiz.? Onu da hızlıca yanıtlamak istiyorum.

Yukarıda anlatımda bulunduğum mevzuat doğrultusunda kişinin engelli sağlık raporunun temel alınması gerekiyor. İşverenlerin engelli çalışan alımlarında bu engel raporlarını dikkate almalı ve rapor kapsamında görev tanımına uygun olacak şekilde istihdam sağlamalıdırlar.

Halihazırda engelli çalışanlar için ise engelli sağlık raporlarının incelenmesi ve engel durumlarını arttırıcı işler verilmemsi gerekiyor.

Tam da bu noktada daha önce kişisel blogumda paylaştığım “Engelliler İş Yaşamında Uygun Pozisyonlarda Çalıştırılıyorlar Mı?” konulu anketime katılmanızı isterim.

Erişilebilir iş ortamları dileğiyle…